Wat je niet wist over slaap: De 5 meest verrassende feiten

We doen het allemaal nacht na nacht en besteden er uiteindelijk ongeveer een derde van ons hele leven aan: we hebben het over slaap. Met al die tijd die we eraan besteden, zou je denken dat we precies weten wat er in ons lichaam gebeurt. Maar voor de meesten van ons is slaap nog steeds een groot mysterie. Ontdek enkele van de meest verrassende slaapfeiten:

Slaapfeit Nr. 1

Elke nacht gaat je slaapcyclus van lichte slaap naar diepe slaap naar REM-slaap en herhaalt zich dan gedurende de nacht. Elk van deze slaapfases is van vitaal belang voor je gezondheid en elke fase speelt een unieke rol in het behoud ervan.

Tijdens de fases van diepe slaap doet je lichaam wat we verwachten dat het doet als je slaapt: de spieren ontspannen, je hartslag, ademhaling en lichaamstemperatuur dalen. Maar wanneer je de REM-slaapfase ingaat (REM = Rapid Eye Movement, ook bekend als de "droomfase") wordt het interessant (en, toegegeven, een beetje eng): wanneer je hersenen actiever worden, beginnen dromen zich voor te doen. Om het lichaam te beschermen tegen zichzelf verwonden, vindt er een volledige atonie van de skeletspieren plaats, wat betekent dat alle skeletspieren geïmmobiliseerd raken, behalve de ogen. Gedurende die tijd zijn je spieren niet gespannen zoals je zou verwachten, maar volledig slap.

REM atonie blijft meestal onopgemerkt als een natuurlijk proces bij het overgaan van de ene naar de andere slaapfase. Ongeveer 40% van alle mensen kan echter minstens één keer in hun leven bewust een slaapverlamming ervaren. In die gevallen ervaren mensen de verlamming vlak voordat ze in slaap vallen of vlak nadat ze wakker worden. 

Slaapfeit 2

In het jaar 2020/2021 werd wereldwijd bijna 1 miljard kg koffiebonen geconsumeerd. Op basis van dat aantal kunnen we gerust stellen dat koffie een van de meest geconsumeerde dranken ter wereld is. Wat koffie zo heerlijk maakt, is dat je je na het drinken energiek en wakker voelt en klaar om de wereld aan te kunnen. 

Dus als je een echte koffieliefhebber bent, kun je het volgende gedeelte beter overslaan, want we willen het niet voor je bederven.

Want helaas is koffie niet het wonderbaarlijke hulpje dat we denken dat het is. Hoewel het drinken van een heerlijke Latte Macchiato of Espresso je misschien wakkerder doet voelen, maskeert het eigenlijk alleen je behoefte om te slapen. In je hersenen is een chemische stof genaamd adenosine verantwoordelijk voor je verlangen om te slapen (samen met het circadiane ritme, maar deze factor laten we even buiten beschouwing). Het stapelt zich gedurende de dag op en bepaalt wanneer je je slaperig voelt. Als je koffie drinkt en cafeïne binnenkrijgt, demp je het slaapsignaal door de receptoren te blokkeren die normaal gereserveerd zijn voor de slaapchemicaliën. Ongeveer dertig minuten na de eerste slok voel je je wakker en alert. Het probleem: de cafeïne slijt. En gedurende de hele tijd dat je je op de top van de wereld voelde, bleef de slaapverwekkende chemische stof adenosine zich opbouwen en zal je nu getroffen worden door nog meer slaperigheid; je ervaart een cafeïnecrash (het is eigenlijk alle slaperigheid die je een paar uur geleden voelde PLUS de extra adenosine die zich heeft opgestapeld sinds het drinken van je koffie). De enige uitweg is een dutje - of meer koffie.

Slaapfactor 3

We slapen niet zoals de natuur het bedoeld heeft. Dit klinkt misschien als een gewaagde uitspraak, maar luister naar ons: De meeste moderne culturen hebben een monofasisch slaappatroon gecultiveerd, wat betekent dat ze al hun "benodigde" slaap in één keer krijgen gedurende de nacht. Er is echter duidelijk bewijs dat aantoont dat de natuur zou willen dat je slaapt volgens een zogenaamd bifasisch slaappatroon, bijvoorbeeld door 's nachts langer te slapen en 's middags een korter dutje (30-60 minuten) te doen.

Bewijsstuk A: Ieder mens, ongeacht zijn of haar locatie of culturele invloed, ervaart halverwege de middag een dip in alertheid. Deze korte overgang van hoge waakzaamheid naar lage waakzaamheid, de post-prandiale alertheidsdip genoemd, gaat meestal gepaard met slaperigheid en de sterke drang om een dutje te doen.

Bewijsstuk B: Inheemse stammen die grotendeels onaangetast zijn door de moderne samenleving vertonen het perfecte voorbeeld van bifasische slaap. Ze slapen 's nachts van ergens na zonsondergang tot net voor zonsopgang en vullen dit aan met een middagdutje.

Lange tijd werd in vooral zuidelijke landen nog het bifasisch slaappatroon toegepast met een "siësta" in de namiddag. Hoe heilzaam dit korte dutje is voor de gezondheid bleek uit een uitgebreid onderzoek dat rond het millennium werd uitgevoerd door de School of Public Health van Harvard University: Ze volgden ongeveer 23.000 Grieken over een periode van 6 jaar, in een periode waarin de Griekse regering probeerde de typische "siësta" uit het systeem te schrappen. De resultaten laten zien dat voor degenen die stopten met het houden van een siësta gedurende die zes jaar, het risico om te sterven aan hartziekten met 37% toenam in vergelijking met degenen die nog steeds de gewoonte volgden om een middagdutje te doen.

Slaapfeit 4

Een paar nachten niet genoeg slapen lijkt misschien niet zo erg; je kunt jezelf wijsmaken dat je de gemiste uren altijd in het weekend kunt inhalen. Studies hebben echter aangetoond dat één nacht te weinig slaap al 70% van de beschermende cellen in het immuunsysteem kan vernietigen.

Maar het is niet alleen je immuunsysteem dat een tol eist van slaaptekort; geen enkel aspect van de gezondheid ontsnapt aan de gevolgen. Er zijn twee medische aandoeningen in het bijzonder die nauw verbonden zijn met te weinig slaap: hart- en vaatziekten (zoals hartaanvallen) en obesitas. 

Meerdere onderzoeken hebben aangetoond dat kort slapen in verband wordt gebracht met een 35-45% groter risico op fatale en niet-fatale coronaire hartaandoeningen wanneer er over een langere periode minder dan zes uur per nacht wordt geslapen, vergeleken met de normale zeven tot acht uur slaap. Dit is vooral belangrijk tijdens de middelbare leeftijd: volwassenen van 45 jaar of ouder die minder dan zes uur per nacht slapen, hebben 200% meer kans op een hartaanval of beroerte tijdens hun leven.

Als het gaat om gewichtstoename en obesitas, laten onderzoeken verschillende resultaten zien voor de kans om zwaarlijvig te worden door een gebrek aan slaap; het varieert van 15 tot 40% voor deelnemers die vijf uur of minder sliepen in vergelijking met degenen die zeven uur per nacht sliepen. Het verband tussen de twee kan echter niet worden ontkend. Voor kinderen is het nog duidelijker dan voor volwassenen. 

Slaapfeit 5

Zou jij jezelf fit achten om je werk te doen of auto te rijden na het drinken van 2-4 glazen wijn? Nee? Wij ook niet. Aan de andere kant zou je waarschijnlijk wel naar je werk rijden na een slapeloze nacht, denkend dat het toch niet zo erg kan zijn.

De waarheid is: moe zijn heeft hetzelfde effect als dronken zijn. Na 17 uur niet slapen verlies je 50% van je reactietijd en is je concentratieniveau hetzelfde als na 2 glazen wijn. Voeg daar nog eens 7 uur geen slaap aan toe en je begrips- en communicatievaardigheden, productiviteit en concentratievermogen zijn net zo aangetast als na 4 glazen wijn.

Te weinig slaap verstoort veel van onze hersenfuncties zoals spraak, geheugen, impulsiviteit en besluitvorming. De enige hersenfunctie die echter het meest te lijden heeft onder slaaptekort is concentratie. En we hebben het niet alleen over nachten doorhalen. Een onderzoek van de Universiteit van Pennsylvania heeft aangetoond dat deelnemers die tien dagen lang "slechts" 6 uur slaap kregen, dezelfde daling in concentratie vertoonden als iemand die 24 uur achter elkaar niet had geslapen.

Achter het stuur is slaaptekort bijzonder gevaarlijk: een studie uitgevoerd door de AAA Foundation in Washington DC toont aan dat wanneer je een voertuig bestuurt met minder dan 5 uur slaap, het risico op een auto-ongeluk vermenigvuldigt met 3, en dit risico neemt exponentieel toe naarmate je minder slaapt.

Slaaptekort is echter niet alleen gevaarlijk achter het stuur; met te weinig slaap naar je werk gaan kan desastreuze gevolgen hebben - letterlijk. Slaperigheid was bijvoorbeeld niet alleen een duidelijke factor bij het kernongeluk in Tsjernobyl, maar ook bij het ongeluk met het ruimteveer Challenger in 1986.

Als je meer wilt weten over hoe en waarom we slapen, raden we je de internationale bestseller "Why We Sleep" van Matthew Walker aan.